5 năm trước, vợ chồng chị Nguyễn Thị Cẩm Tiên được Công ty TNHH Asia Garment (quận 12) nhận vào làm công nhân, hợp đồng lao động một năm, sau đó là không xác định thời hạn. Hàng tháng, chị đều bị công ty trừ gần 600.000 đồng tiền lương để đóng các khoản bảo hiểm xã hội, y tế, thất nghiệp. Nữ công nhân nói rằng thu nhập mỗi tháng hơn 6 triệu đồng, thấy trừ nhiều cũng tiếc nhưng nghĩ đến quyền lợi lâu dài nên chấp nhận, cố gắng tăng ca bù vào.

"Thế nhưng khi đụng chuyện mình không được bất cứ quyền lợi gì", chị Tiên nói. Giữa năm 2020, chị sinh con nhưng chờ mãi không thấy tiền thai sản. Đầu năm sau khi đi làm lại, công ty liên tục chậm lương. Nhiều người bức xúc ngừng việc, khiếu nại cơ quan chức năng mới biết công ty nợ bảo hiểm xã hội hơn 8 tỷ đồng. Trong 4 năm làm việc, vợ chồng chị được công ty đóng đủ các khoản bảo hiểm hơn 1,5 năm. Thất vọng, anh chị và 400 công nhân khác nghỉ việc.

Mất việc vừa lúc đợt dịch thứ 4 bùng phát ở TP HCM, vợ chồng chị Tiên không tìm được việc mới. "Con nhỏ, lương bị nợ, dịch đến, khó khăn bao vây", chị nói. Nhớ đến quá trình 1,5 năm đóng bảo hiểm thất nghiệp, chị đến Trung tâm dịch vụ việc làm chi nhánh quận 12 hỏi thủ tục với hy vọng mỗi người sẽ nhận được ba tháng trợ cấp. Tuy nhiên hồ sơ của vợ chồng chị bị loại "từ vòng gửi xe". Cán bộ tiếp nhận yêu cầu chị đến cơ quan bảo hiểm xã hội chốt quá trình đóng với yêu cầu tháng liền kề trước khi nghỉ việc phải tham gia đầy đủ.

"Vợ chồng tôi không thể đáp ứng được yêu cầu này vì công ty nợ bảo hiểm nên bỏ cuộc", chị Tiên nói. Mấy tháng thất nghiệp, thành phố lại phong tỏa, vợ chồng chị vay mượn khắp nơi để cầm cự. Quá mệt mỏi nên khi các lệnh giãn cách được gỡ bỏ, cả nhà liền kéo nhau về Đồng Tháp. Giờ đây, chị xin vào làm công nhân một xưởng may gần nhà, không muốn quay lại thành phố.

Tương tự, anh Nguyễn Xuân Nghị, 50 tuổi, có 22 năm làm việc tại Công ty cổ phần dịch vụ Bưu chính viễn thông Sài Gòn (SPT), quận 1, nhưng đến khi mất việc không nhận được một đồng nào từ quỹ bảo hiểm thất nghiệp.

Cuối năm ngoái, công ty liên tục chậm lương nên anh xin nghỉ việc. Kiểm tra trên ứng dụng VssiD của ngành bảo hiểm, anh Nghị thấy rõ quá trình đóng vào quỹ bảo hiểm thất nghiệp của mình đến tháng 7/2020, tương đương 13 năm 6 tháng. Theo Luật Việc làm, anh nhận được 12 tháng trợ cấp thất nghiệp, mức tối đa cho người thụ hưởng. Tuy nhiên, khi liên hệ trung tâm dịch vụ việc làm, anh bị từ chối do tháng liền kề trước khi nghỉ việc công ty để nợ bảo hiểm.

Anh Nghị nói rằng miệt mài đóng vào quỹ bảo hiểm thất nghiệp bao năm qua, nếu được giải quyết cũng chỉ nhận được 12 tháng, tức 12 năm như vậy người tham gia đã chịu một phần thiệt. Đằng này với lý do công ty không đóng hai năm, cơ quan quản lý lại từ chối không chi trả cho người thất nghiệp là "quá bất công". Cán bộ giải thích quá trình đóng sẽ được cộng dồn nếu anh tìm được việc mới và tiếp tục tham gia bảo hiểm xã hội. Tuy nhiên, anh Nghị cho rằng thời gian đóng của bản thân quá dài thì cộng dồn không có ý nghĩa.

"Tôi thực sự rất thất vọng vì lúc mình khó khăn nhất đã không được giúp đỡ", anh Nghị nói và cho biết bản thân là trụ cột gia đình 5 người với mẹ già 90 tuổi, vợ không đi làm vì chăm hai con nhỏ. Hơn nửa năm thất nghiệp, anh cũng tìm được việc mới với mức lương mỗi tháng hơn 6 triệu đồng. Nếu gắn bó đến lúc nghỉ hưu, anh sẽ không còn cơ hội nhận trợ cấp thất nghiệp vì hết tuổi lao động. Không chỉ anh mà hàng chục đồng nghiệp cũng lâm cảnh tương tự bởi tính đến tháng 8, SPT đã để nợ hơn 34 tỷ đồng bảo hiểm xã hội.

Anh Nghị, chị Cẩm Tiên là hai trong số gần 13,4 triệu người hàng tháng trích lương đóng góp vào quỹ bảo hiểm thất nghiệp. Theo báo cáo của Bảo hiểm xã hội Việt Nam, đến cuối năm 2021, kết dư của quỹ này hơn 61.400 tỷ đồng. Số kết dư cao hơn hai lần tổng chi các chế độ bảo hiểm thất nghiệp và chi phí quản lý nên ngân sách nhà nước không phải hỗ trợ.

Theo quy định, hàng tháng chủ doanh nghiệp và người lao động trích 2% tiền lương đóng vào quỹ bảo hiểm thất nghiệp, nhà nước hỗ trợ tối đa 1%. Người lao động mất việc sẽ được trợ cấp ít nhất ba tháng với thời gian tham gia 12-36 tháng, sau đó cứ một năm tham gia sẽ thêm một tháng, tối đa là 12 tháng. Mức hưởng bằng 60% tiền lương trung bình 6 tháng liền kề trước khi thất nghiệp.

Năm 2021, cả nước có hơn 801.000 người nộp hồ sơ đề nghị hưởng trợ cấp thất nghiệp nhưng hơn 37.000 người bị từ chối giải quyết.